اشاره اميد داشتن مهم ترين انگيزه در زندگي انسان است. اگر انسان از زمان مرگ خويش آگاه بود به کاري دست نمي زد. اگر مي دانست چند سال ديگر مي ميرد، جفتي بر نمي گزيند و کاري را آغاز نمي کند و تنها به امور و مسايل روزانه خويش بسنده مي کند. ناآگاهي از زمان مرگ و اميد به زندگي است که وي را وامي دارد تا درس بخواند، کاري بزرگ را آغاز کند و يا ازداوج نمايد و خانه و خانواده تشکيل دهد.
قرآن اميد را عاملي مهم در حرکت و زندگي بشر بر مي شمرد و بيان مي کند که اميد است که وي را به سوي کاري و يا عملي سوق مي دهد. به عنوان نمونه بيان مي کند که اميد به پاسخ گويي از سوي خداوند علت و انگيزه براي دعا و طلب از او مي شود.(بقره ايه 186) و اميد به آينده برتر در اين دنيا و يا آخرت است که موجب مي شود تا باورها و کنش ها و واکنش هاي خويش را تصحيح کند و به بازسازي و اصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد.( يونس آيه 7 و 8)
خداوند در آيه 110 سوره کهف مي فرمايد: فمن کان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملا صالحا؛ هر کسي که به ديدار و لقاي پروردگارش اميد بسته است مي بايست کارهاي نيکو و صاحل انجام دهد.
در اين نوشتار نقش و کارکرد اميد در زندگي انسان از ديدگاه قرآن و آموزه هاي وحياني بررسي و گزارش مي شود.

بهترين و ساده ترين راه براي شناخت ارزش و اهميت امري در زندگي بشر، بررسي و تحليل آثار و کارکردهايي است که موضوعي در زندگي بشر به جا مي گذارد. از اين رو در آغاز اين نوشتار به بررسي مهم ترين کارکردها و آثار اميد پرداخته مي شود تا ارزش و اهميت آن نيز دانسته شود.
قرآن، مهم ترين اثر و کارکرد اميد در زندگي بشر را آسان شدن سختي ها و تقويت روحيه انسان مي داند. به اين معنا که انسان براي هر عملي مي بايست انگيزه اي داشته باشد و هر چه کار سخت و دشوارتر باشد, مي بايست اميد به بهره وري و بهره مند نيز بيش تر باشد. نقش عواطف و احساسات در زندگي بشر گاه بيش تر از عقل و خرد است. به اين معنا که اگر عقل و خرد حکم کند که کاري هر چند سخت و دشوار در زندگي او مفيد خواهد بود به آن روي مي آورد؛ ولي اين به تنهايي موجب نمي شود تا انسان به کاري اقدام کند ؛ زيرا روحيه انساني ارتباط تنگاتنگي با عواطف و احساسات وي دارد.
اميد موجب مي شود تا روحيه شخص از نظر روحي و رواني تقويت شود و عاملي براي انجام کارهاي سخت و دشوار گردد.
در اين راستا توجه به پاداش بزرگ نيز مي تواند عاملي براي آساني شدن کارها براي شخص شود. کسي که با انجام کاري اميد به پاداش در خور و شايسته داشته باشد به آساني به کارها اقدام مي کند و هر سختي را بر خود تحمل مي کند.
قران به اين مساله با بيان مصداقي در آيه 104 سوره نساء اشاره مي کند و مي فرمايد که چگونه سختي جنگ براي کساني که اميد به ديدار خدا داشته و از وي اميد پاداش دارند، آسان مي شود و همه سختي ها را به جان مي خرد.
روحيه شخص با اميد به رسيدن به هدف تقويت مي شود و شخص در برابر سختي ها واکنش مثبتي از خود نشان مي دهد و اميدوار مي شود تا با تحمل آن به مقصد خويش دست يابد. اين بدان معنا نيست که شخص به قطع به هدف خويش مي رسد بلکه تنها اميدوار است که شايد به آن دست يابد و همين انگيزه اي مي شود تا سختي هاي جانکاه را تحمل کند.
در حقيقت اميد به پاداش و دست يابي به اهدافي خاص موجب مي شود تا انسان تلاشي را صورت دهد. اگر انسان اميدي به دست يابي نداشته باشد، هرگز به تلاشي دست نخواهد زد و کوششي براي رفع و برداشتن مشکلات از خود بروز و ظهور نمي دهد.(يوسف آيه 87)
به عنوان نمونه کسي که اميد به اجابت دعا نداشته باشد هرگز دست به دعا بر نخواهد داشت و در پيشگاه خدا انابه و تضرع نمي کند. اميد به استجابت دعا موجب مي شود که شخص اين سختي و رنج را بر خود تحميل کند و به اشکال مختلف و راه هاي گوناگون به دعا بپردازد و از خدا براي رهايي از مشکلات زندگي و دردهاي روحي و جسمي و برآورد نيازهايش دعا کند.(بقره آيه 186)
اگر کسي به اين باور باشد که کارش هيچ تاثير نداشته باشد اقدامي به انجام آن نمي کند ولي اگر اميدوار باشد که شايد اين کار تاثيري خواهد گذاشت به اميد دست يابي به اين کار اقدام مي ورزد. در اين جا مساله احتمال و گمان رسيدن به نتيجه براي او کافي است تا به کاري دست زند. بر همين پايه و اساس است که شخص به آموزش و پرورش خطاکاران و بزهکاران اقدام مي کند؛ زيرا اين اميد را به خود مي دهد که شايد اين اشخاص بزهکار و خطاکار تحت آموزش و پرورش درست اصلاح گردند.(نساء آيه 64 و نيز توبه آيه 102 و 106)
اميد به رسيدن به پيروزي است که شخص را در برابر مستکبران قرار مي دهد و مانع اي مي گردد تا جلوي فساد و افساد ظالمان و مستکبران را بگيرد.(فرقان آيه 21 و عنکبوت آيه 36)
اين ها بخشي از آثار اميد است که در آيات قرآن بدان اشاره شده است. در همه اين ها به مساله روحي و رواني اميد و تاثير آن در اين حوزه پرداخته شده است. اگر کسي بخواهد درباره اميد در قرآن تحقيق و پژوهشي را انجام دهد مي بايست به حوزه روان شناسي اميد بيش از جنبه هاي ديگر آن توجه کند؛ زيرا اميد مساله اي است که ارتباط تنگاتنگي با حوزه روان شناسي رفتار دارد. به اين معنا که هر رفتار انساني انگيزه اي مي خواهد که اميد به عنوان عامل و علتي مهم در انگيزه سازي نقش آفرين است.
از اين جا به اهميت و ارزش اميد و نقش آن در زندگي نيز رسيده ايم؛ زيرا به خوبي و روشني اثبات شد که اميد تا چه اندازه در زندگي انسان نقش سازنده و مثبتي را ايفا مي کند به گونه اي که بدون اميد نمي توان اميدوار بود که انسان زندگي در دنيا را تحمل کند و مانند بسياري از انسان که اميد بريده اند، گرفتار افسردگي مي شوند و در نهايت به جهت احساس بيهودگي و لغويت به خودکشي دست مي زنند. اميد است که مي توان جلوي افسردگي را بگيرد و از خودکشي انسان ها جلوگيري به عمل آورد.
در حقيقت مهم ترين کارکرد اميد را مي بايست افزون بر تحرک بخشي و تلاش زايي در انسان، در جلوگيري از افسردگي و خودکشي دانست.
قرآن از نوميدي و آثار آن به اشکال مختلف سخن گفته است. در آياتي که به اين مساله پرداخته شده است , هر چند به اين نکته با صراحت اشاره نشده است که نوميدي عامل و انگيزه خودکشي است ، اما به اين مطلب عمومي و کلي اشاره شده است که نوميدي در انسان موجب مي شود تا انسان موجودي سرکش گردد و به طغيان نسبت به خدا و قوانين آن دست يازد.(يونس آيه 11 و فرقان آيه 21) کفر به خدا و نعمت هاي او (يوسف آيه 87) و دست شويي از رحمت خداوندي و مدد و ياري او (زمر آيه 63 و يوسف آيه 87) از نتايج و پيامدهاي طبيعي نوميدي است. بنابراين کسي که نوميد مي شود دچار سستي و ضعف مي شود(نساء آيه 104) و در برابر مشکلات خود را مي بازد. خواسته هاي نامعقولي را مي خواهد (فرقان آيه 21) و در نتيجه عدم دست يابي با آن دچار افسردگي مي گردد. افسردگي فزاينده موجب مي شود تا دست به خودکشي بزند که مصداقي از طغيان بر خدا و رحمت او به شمار مي آيد. ( يونس آيه 11)
به هر حال در نگرش و بينش قرآني اميد عاملي مهم براي تحرک و تلاش و زندگي و مانع اي براي دوري از افسردگي و خودکشي و طغيان است.